Kalp cerrahisi ile ilgili ilk modern örnekler 1950'lerde Tubbs dilatörünün kullanıma girmesi ile olmuştur. Cerrahi aletler tanısal veya tedavi amaçlı işlemleri uygulamak, bir sorunun sebebini ve yerini tespit etmek veya önceden tespit edilen sorunu tedavi etmek için kullanılır. Sınıflandırmada ise kullanım amacına göre kesici ve yarıcılar, retraktörler, tutucular, genişleticiler, kanül ve dren yerleştirme araçları, aspirasyon, enjeksiyon veya infüzyon araçları, dikmek ve bağlamak için kullanılan aletler sayılabilir. Son yıllarda atan kalpte bypass operasyonlarının daha da rafine edilmesi ve minimal invaziv yaklaşımların popülaritesinin artması yeni aletler kullanıma sunulmuştur. Cerrahi alet seçiminde aletlerin doğru tespit edilmesi ve gerekli kontrollerin bilinçli bir şekilde yapılması gereklidir. En pahalı donanıma ihtiyaç duyan branşlardan biri olan kalp damar cerrahisi aletlerin bakımı ve temizliği, performansları açısından büyük önem taşır. Kalp damar cerrahı, tüm bu donanıma hakim olmalıdır. CERRAHİ ALETLERİN TARİHÇESİ
Eski Yunan modern cerrahi aletlerin doğum yeri sayılabilir ve bu dönemde öncelikli aletler ortopedik cerrahi ile ilgilidir.
Klasik cerrahinin de babası sayılan Hipokrat'ın sertleştirilmiş demirden yapılma aletler kullandığı bilinmektedir. Demir ve bakırın yanında tunç ve pirinç de alet yapımında kullanılmıştır. 200 civarında alet çeşidi olduğu söylenebilir.
Eski Yunan sonrasında Roma İmparatorluğu'nda da cerrahi ilerlemeler devam etmiştir. Bu cerrahların kullanımında olan aletler arasında bıçaklar, testereler, kateterler, iğneler, forsepsler ve spekülum bulunmaktadır.
Darlığı olan kalp kapaklarının genişletilmesi ilk olarak Samways tarafından önerilmiş olup Tubbs-Logan dilatörünün kullanıma girmesi 1950'lerde olmuştur. Türkçe yazılan ilk cerrahi kitabı 1465'te Cerrahiyyet'ül Haniyye adıyla Şerafeddin Sabuncuoğlu tarafından yazılmıştır. Bu kitap- ta Türk-İslam medeniyetinde kullanılmakta olan cerrahi ameliyatlar, kesiler ve aletler resmedilmiştir.
CERRAHİ ALETLERİN İSİMLENDİRİLMELERİ Cerrahi aletlerin isimlendirilmelerinde başlıca kaynaklar: Mucitleri ve doktorlar: DeBakey vasküler klemp, Potts makası İşlevi: Periosteal kaldırıcı (elevatör) Görüntüsü: Mosquito (sivrisinek) forseps Lakabı: Kaynana forsepsi, dönme,
SINIFLANDIRMA
Retraktörler
Kesme ve Disseksiyon İçin Kullanılan Aletler
Klempleme ve Tıkama Aletleri
Yakalayıcı ve Tutucu Aletler
KARDİYOVASKÜLER CERRAHİDE YENİLİKLER VE YENİ ALETLER
Binlerce çeşidi bulunan cerrahi aletler çoğunlukla aşağıdaki kullanım alanlarından birinde sınıflandırılabilir: Kesmek veya yarmak: Bu kategorideki aletler ge- nellikle keskinler olarak da isimlendirilir. Bu aletler arasında makaslar, bıçaklar, bisturiler, pens makaslar ve osteotomlar sayılabilir. Retraksiyon: Elle veya otomatik tutulan retrak- törler yanında cilt ve kemik çengelleri (hook) da bu kategoride sayılabilir. Tutmak, kavramak, tıkamak: Bu kategoride sayılabilecek aletler arasında değişik tipte forsepsler, hemostatlar, pansuman ve doku forsepsleri, kemik tutucu forsepsler ve iğne tutucular vardır. Genişletmek (dilate etmek) veya sondalamak (prob): Bu aletler açıklıkları genişletmek veya büyütmek yahut bir alanı ya da yabancı cismi bulmak için kullanılır.
Kanül veya dren yerleştirmek: Bu aletler sıklıkla bir yaradaki herhangi bir akıntı ya da birikintiyi boşalt- mak için yerleştirilen kateter, dren veya kanüllerdir.
Aspirasyon, enjeksiyon veya infüzyon: Bu aletler istenmeyen sıvıların boşaltılması için olduğu gibi hastaya gerekli olan sıvıların enjeksiyonu için de kullanılır. Bu aletler arasında şırıngalar, bazı iğneler, trokarlar ve kanüller vardır.
Dikmek veya bağlamak: Dikiş (sütür) veya bağlama (ligasyon) bir yarayı veya ameliyat alanının kapatılması veya yeniden birleştirilmesi için kullanılır. Bunun için farklı çeşitlerde dikişler ve dikiş iğneleri, klipler ve bağlama malzemeleri sayılabilir.
KALP CERRAHİSİNDE KULLANILAN ALETLER
Sternum (Cooley) ekartörü: Mediyan sternotomi ile yapılan ameliyatlarda sternumu iki yana ayırmak için kullanılır. Hastanın yaşına veya vücut kitle endeksine göre değişik büyüklüklerde olabilir
Farabeuf ekartörü: Değişik uzunluklarda olabilen özellikle sternumun manuel retraksiyonu için kullanılan aletlerdir
İMA ekartörü: LİMA greftinin hazırlanması için kullanılan bu aletlerin sternum ekartörünün ayakları de- ğiştirilerek kullanılan tipleri olduğu gibi ameliyat masa- sının kenarına bağlanan tipleri (Favaloro) de vardır
Cushing ekartör: Aort cerrahisinde kullanılır. Kaşık ekartör de denir.
Atriyum ekartörleri: Cooley retraktörü olarak da isimlendirilen, kullanılacağı atriyuma göre farklı şekillerde olan ve elle kullanılan retraktörlerdir. Sternum ekartörüne sabitlenebilen değişik atriyum ekartörleri de son yıllarda kullanılmaktadır
Deaver retraktörü: Manuel olarak abdominal ve göğüs insizyonlarında retraksiyon için kullanılan ve değişik kalınlıklarda olabilen bir retraktördür.
Richardson retraktörü: Derin abdominal ve göğüs retraksiyonu için manuel olarak kullanılır.
Army-Navy Retraktörü: Derin olmayan insizyonlardaki retraksiyon için kullanılır. USA veya USA Army retraktörü de denir.
Goulet retraktörü: Derin olmayan insizyonlardaki retraksiyon için kullanılır.
Weitlaner retraktörü: Derin olmayan insizyonlarda kullanılır. İki bacağı olup, ayarlandığı şekilde kalarak kendiliğinden Retraksiyon yapar. Otomatik veya cilt ekartörü de denir.
Baby-Adson vasküler klemp, De Bakey atravmatik forseps ve Gemini disseksiyon forsepsidir.
Makaslar safen (Metzenbaum) makası (eğri uçlu), kapak makası, koroner makaslardır
Bisturiler ve sapları: Üzerinde kullanılacağı dokuya göre 7 no tutuculu 15 no bisturi (derin hassas doku), 3 no tutuculu 10 no bistüri (yüzeyel doku)
veya 4 no tutuculu 20 no bisturi (cilt insizyonu) olarak seçilebilir.
Metzenbaum makası: Hassas dokuyu kesmek için kullanılır. Standart ve uzun boyları vardır. Kalp cerra- hisinde toraks içi ve kalp dokusunda en sık kullanılan makastır.
Tel keskisi: Sternumun tellenmesi veya tellerin çı- karılması esnasında tellerin kesilmesi için kullanılan aletlerdir.
Küret: Schede kemik küreti olarak da adlandırılır. Kalsifikasyonların temizlenmesi için kullanılır.
Potts-Dietrich makası: En sık kullanılan tipleri 125, 90 ve 45 derece açılı olanlardır.
Aortik punch: Koroner bypass cerrahisinde proksi- mal anastomoz alanlarının belirlenmesinde kullanılır. En sık kullanılan boyları 3.5, 4 ve 4.5 mm'dir.
Tubbs dilator: Kapalı mitral kommissürotomi ame- liyatlarında mitral kapağın dilatasyonu için kullanılır. Benzer ameliyatları Inoue balon dilatörü ile transventri- küler yoldan yapan merkezler de mevcuttur.
Hegar buji: Darlığı olan kapakların dilatasyonu için kullanılan, değişik büyüklüklerdeki metal bujilerdir.
Koroner prob: Koroner damarları veya LİMA gref- tinin açıklığını kontrol etmek veya dilate etmek için kullanılır.
Düz Mayo makası: Sütür ve diğer materyali kesmik için kullanılır. Dikiş makası da denir.
Eğri Mayo makası: ağır dokuları (fasya, kas, uterus, meme) kesmek için kullanılır. Standart ve uzun boyları vardır.
Hemostat: Damarları klemplemek veya dikişleri asmak için kullanılır. Ağızları düz veya eğri olabilir.
Mosquito (Baby mosqouito): küçük damarları klemplemek için kullanılır.
Kelly klemp: Daha büyük damar veya dokuları klemplemek için kullanılır. Kısa ve uzun boylar da ola- bilir. Rochester Pean klempi de denir.
Adson forsepsi: Derin yerleşimli damarları klemp- lemede kullanılır. İki adet kapalı parmak halkası mev- cuttur. Halkaların biri açık olan türlerine tonsil hemostatları denir. Diğer isimleri burlisher ve Schnidt tonsil forsepsidir.
Dik açılı klemp: Günlük kullanımda "right angle" olarak adlandırılan alet ile ulaşılması güç damarlara klemp konması veya etrafından sütür veya benzer başka materyaller geçirilmesi sağlanır. İngilizcede Mixter olarak da isimlendirilir.
Hemoklip ve tutucusu: Damarlar veya duktusları tı- kamak üzere klip uygulaması için kullanılan aletlerdir. Kalp cerrahisinde özellikle LİMA çıkarılmasında vazgeçilmez aletlerden biridir.
Tanjensiyel klemp: "Side bitting klemp" olarak da adlandırılan değişik büyüklükteki klemplerdir.
Tubing klemp: Kardiyopulmoner bypass hattını klemplemek için kullanılan standart dişsiz düz yüzeyli klemp.
De Bakey vasküler klemp: Kros klemp olarak da adlandırılan değişik uzunluk ve açılarda olabilen klemptir.
Satinsky vasküler klemp: Değişik uzunluklarda olabilen ve damar klempleme için (özellikle periferik da- marlarda) kullanılan alettir.
Cooley vasküler klemp: Büyük damarların klemplenmesinde kullanılan klemplerdir, değişik boy ve uzunlukta olabilir.
Siner ve siner çengeli: Özellikle büzgü (purse) dikişi atılan damar veya kalp odacıkları üzerinde dikişlerin açılan deliğin (arteriyotomi veya atriyotomi gibi) kapatılması için kullanılan aletlerdir.
Vasküler metal buldog klemp: Dietrich metal buldog klemp de denir. Koroner damarların ve greftlerin klemplenmesi için kullanılır.
Dren klempi: Drenlerin ve PVC tüplerin klemplenmesi için kullanılır. Wertheim forseps de denir.
Allis: Dokuyu kavramak için kullanılır. Kısa ve uzun boyları vardır. Özellikle kapak ameliyatlarında sık- lıkla kullanılır.
Kocher: Daha ağır dokuları tutmak için kullanıldığı gibi klempleme için de faydalıdır. Uçları düz veya eğri olabilir. Ochsner veya Mikulicz klempi olarak da isimlendirilir
Backhaus havlu forsepsi: Havlu, drep veya örtüleri tutturmak için kullanılır. Çamaşır forsepsi de denir.
Pick-up, başparmak forsepsi ve doku forsepsi de de- ğişik uzunluklarda, dişli veya dişsiz, düzgün veya parçalı yüzeyli olabilir. Hassas dokuyu tutmak için kullanılan uzun, düzgün yüzeyli tutuculara "dressing forseps" denir.
Rus doku forsepsi: İngilizcedeki gibi "Russian" olarak da isimlendirilir. Dokuyu sağlamca kavramak için kullanılır.
Adson pick-up: Düzgün (hassas doku için) veya dişli (cilt için) olabilir Dura forsepsi de denir.
De Bakey forsepsi: Özellikle kardiyovasküler cer- rahide kullanılan hassas doku tutucu alettir.
Mayo-Hegar iğne tutucu: Dikiş atılırken iğneleri tutmak için kullanılır.
Pean Hemostatik forseps: Kalp cerrahisi ameliyatlarında kaba pens olarak kullanılan alettir. Kullanım amacına ve yerine göre değişik uzunluklarda olabilir.
Semb klempi: Özellikle derindeki damarlarda (vena kava, aorta) etrafını dönmek için kullanılır.
Kanca: Sıklıkla İngilizcede söylendiği gibi "hook" olarak adlandırılır. Crile de denir. Özellikle doku uçları veya dikişleri çekmek için kullanılır.
Portegüler: Dikiş atılacak bölgeye göre adi (Mayo Hegar), sternum (tel), vasküler (De Bakey), atravmatik (Mayo Hegar) veya koroner (Castroviejo, Jacobson) por- tegüler kalp cerrahisinde kullanılır.
Koroner forsepsler: De Bakey-Dietrich vasküler forsepsleri olarak adlandırılır. Hassas ve atravmatik aletlerdir.