Yara iyileşmesi çok kompleks olayların birbiri içine girmesi ile oluşan karışık bir olaydır. Bu süreceler:
1- Kanamanın durması ve hemostaz (kanın pıhtılaşması)
2- Yangı ve inflamasyon (yaranın olduğu yere onarıcı ve yıkıcı enzimlerin hücumu)
3- Hücre artışı ve proliferasyon (hücrelerin sayısının artması)
4- Yeniden şekillenme
Bu 4 süreç sırayla olmaz, birbirlerinin içine girmiş şekilde oluşur. Bu aşamalardan herhangi birinde duraksama olursa yara iyileşmesi istenilen gibi olmaz.
Bazı yaralara KRONİK denir. Acaba kronik ne anlama gelir?
İşte yukarıda denildiği gibi yara iyileşme aşamalarından bir veya daha fazlasının duraksaması nedeniyle beklenen zamanda iyileşmeyen, bir başka değişle uygun tedavi yapılmasına rağmen 4 ila 6 haftada iyileşmeyen yaralara KRONİK YARA denir. Aslında kural şu: 4 hafta içinde yaranın hala yarısı geçmemişse veya haftada %10’luk bile iyileşme sağlanmamışsa yara KRONİKLEŞİYOR denir. Aslında çok da korkacak bir şey yok çünkü kronik yaraların neredeyse %80’i uygun bir tedavi ile geçmektedir.
YARA NEDEN İYİLEŞMEZ, KRONİKLEŞİR?
İyileşmeyen yaraları incelediğimizde, zamanında iyileşen yaralara göre farklılıklar vardır. Örneğin:
- Yarada büyüme faktörleri (dokuda onarıcı enzimler) azalmıştır
- Yarada keratonositler (derinin üzerindeki örtü) azalmıştır
- Yarada fibroblast hücreleri (deri ve deri altı onarıcı hücreleri) azalmıştır ve etkileri de azalmıştır (Fibroblast hücreleri derinin DERMİS bölgesinde bulunur ve temel olarak 3 ayrı görevden sorumludur:
1- Hücreler arası bağlantıyı oluşturur
2- Hücreler arası sinyali ve haberleşmeyi artırır
3- Büyüme faktörlerini salgılar
- Oksijen radikalleri artmıştır
- Mikrop bulaşı artmıştır
- Doku yıkımını artıran enzim olan Proteaz aktivitesi artmıştır
- Yarada kansızlık (iskemi) artmıştır(Örneğin diyabetik ayak yaralarında, halbuki oksijen düşüklüğünde yaradaki fibroblast aktivitesi ve büyüme faktörleri artar. İşte bu durum da gösteriyor ki yara mekanizmaları matematik gibi bir süreç değildir. Birbiriyle bazen zıt görülen mekanizmalar bütünüdür.)
- Hücreler arası matriks azalmıştır yani proteolikan ve tip 1 kollajen azalmıştır.
KRONİK YARA NASIL DEĞERLENDİRİLİR?
Kronikleşmiş bir yara 4 temel unsurda değerlendirilir:
1- Debridman yani yaradaki ölü dokuların ve gereksiz artıkların temizlenmesi
2- Enfeksiyon ve iltihap kontrolü
3- Yaradaki nem dengesi sağlanması
4- Derinin ilerlemesi yani yaranın üzerinin deri örtüsüyle kapanması
Yalnızca yaranın kendisini değerlendirmemiz yetmez, YARA ETRAFI da ayrıntılı değerlendirilmelidir. Böylece YARANIN GELECEĞİ hakkında bilgi sahibi olunabilir.
Yara kenarlarında KALLUS varsa, yani yara kenarları kalınlaşmış ve aşırı bağ dokusu oluşmuşsa u bölgede aşırı keratotik hücrelerde artış var demektir yani yaranın üstü yandan gelen normal deriyle kapanması zor olacak demektir.
Yara etrafında aşırı KURULUK ve PULLANMA (DESKUAMASYON) varsa yine aynı şekilde keratinosit hücrelerinde artış var demektir ve yaranın üstünün normal deri ile kapanması zorlaşmıştır.
Diğer bir yara etrafı değişiklik ise MASERASYON (Islanma) bulgusudur. Bu, özellikle akıntılı yaraların, yara etrafındaki deride yaptığı değişikliktir. Ayrıca u bölgede deride soyulma da gözlenir. Bu bölgede mikrop yerleşmesi artar ve yaranın geleceği için kötü bir bulgudur.
Bu konu açılmışken yaranın NEM dengesi önemlidir. Yaranın sağlıklı iyileşmesi için yarada nem olmalıdır ama maserasyon yapacak kadar akıntılı, ıslak olmamalıdır.
Ayrıca yara değerlendirilirken YARA YATAĞI rengi önemlidir. Yaranın sertliği, sıcaklığı ve yaranın bizzat olduğu vücut bölgesi ayrıntıyla incelenmelidir.
Bazı yaraların etrafında KIZARIKLIK (ERİTEM) olur. BU durum yaradan gelen akıntılara karşı derinin tepkisi olabileceği gibi enfeksiyon veya kullanılan pansuman malzemelerine karşı gelişen alerji, dermatit de olabilir. Bunların ayırımında önemli diğer bulgu da enfeksiyona bağlı olan kızarıklığın sınırları belirgin değildir ve yaygındır halbuki dermatit yani deri iltihabına bağlı gelişen kızarıklıkta sınırlar belirgindir.