EMBOLİ demek kan taşıyan damarlarımızın veya içindeki kanı pompalayan kalbimizin içinde aniden tıkanma sonucu kanın taşınmasının kesilmesidir. Emboli yapan neden çok çeşitli olabilir. En sık olan PIHTI dediğimiz kanın katılaşmasıyla akışkanlığını kaybettiği kitlelerdir. Bu kitlelerin boyutu çok küçük de olabilir veya damarın veya kalbin iç yüzünü tamamıyla kapatabilecek kadar büyük olabilir. Pıhtı ile oluşan emboli durumuna TROMBOEMBOLİ denir. Trombüs demek "pıhtı" demektir, trombüsle oluşan ani damar tıkanıklığına işte tromboemboli denir. En sık tromboemboli nedeni kalp içinde bulunan pıhtıların kalbin kasılmasıyla yerinden kopup kan dolaşımına atılmasıyla ortaya çıkar. Bu pıhtı eğer bacaklara ulaşırsa bacak damarlarında tromboemboli oluşur.
Bacakta ani gelişen damar tıkanıklıkları sıklıkla aniden herhangi bir uyaran olmadan gerçekleşir. Emboli oluşan yerde sıklıkla daha önceden ciddi bir şikayet yoktur ve emboli gelişince aniden bacaklarda şiddetli ağrılar oluşur. Bacakta aniden sanki BIÇAK BATMASI gibi şiddetli bir ağrı oluşur ve bu durumda acil tedavi edilmesi gereklidir.
Tromboemboliler sıklıkla arterin (atar damarın) dallandığı bölgelerde görülür. Bu bölgelere BİFURKASYON denir. Hani ağaç dallarının çatallandığı yerler vardır işte atar damarlarında aynen öyle genellikle ikiye ayrıldığı çatallanma bölgeleri vardır. Bu bölge genellikle basınç bölgeleri olduğu için damar sertleşmesi, plaklar gibi damarın içinde hasarlı alanlara sahiptirler. yani buralar arterlerin ATEROSKLEROZ oluşumuna en yatkın yerleridir. Ateroskleroz olan damar içi yüzeyi, eski pürüzsüzlüğünü kaybetmiştir yani kanın hiç sürtünmeden çok güzel aktığı zamanlardaki gibi değildirler bu nedenle o bölgelerde kanın sürtünmesi artmıştır ve kanda dolaşan pıhtılar bu bölgelerde takılabilirler. O nedenle kalpten veya kalbe yakın bir damardan kopan pıhtı genellikle bu bölgeye takılır ve pıhtı damarı tıkayacak kadar büyüklükte ise ani gelişen damar tıkanıklığı ya da AKUT TROMBOEMBOLİ gelişir. BU gelişen ani durum çok şiddetli kansızlık oluşturur çünkü yavaş gelişmiş olsa vücut kansızlığı azaltmak için tıkanıklığın altına kan götürmek için yan dallar yani KOLLATERALLER geliştirir. Ama akut tromboembolide bu zaman yoktur. O nedenle akut gelişen damar tıkanıklığı, uzun zamanda oluşan yani KRONİK gelişen damar tıkanıklığına göre son derece şiddetli şikayetler oluşturur.
Yani akut alt ekstremite (bacak) iskemisi (kansızlık) sıklıkla bacağın büyük atar damarlarında tıkanıklığa neden olan kalpten kopan pıhtılardan oluşur. Kalpte bu pıhtıların oluşma nedeni de daha önce geçirilen kalp krizi (miyokard enfarktüsü), mitral kapak darlığı ve kalpteki ritm bozuklukları (sıklıkla atrial fibrilasyon AF) dır. Yani bu durumdaki kalplerde potansiyel olarak pıhtı gelişim riski yüksektir. Buradan kopan pıhtılar genellikle arterlerin dallandığı bölgelere gelir ve genelde şu damarlarda tıkanıklık yapar:
-
İliak damar
-
Femoral damar
-
Popliteal damar
Bu durumun bir benzeri de üst ekstremite yani kollarda da olur. Burada da en sık emboli olan damar:
-
Brakiyal damardır.
Kalpteki bu pıhtılar yalnızca ekstremite (uzuv;kol veya bacak) lerde değil, şah damarı ile beyin damarlarına da gidip inme, felç yapabilir.
Kalp dışında diğer emboli kaynağı da damar genişlemeleri adı verilen ANEVRİZMALAR dır. Anevrizma içinde kanın bekleme süresi arttığı için pıhtı riski yüksektir ve bu pıhtılar genelde daha ince damarlara giderler ve emboli oluştururlar.
Diğer bir emboli kaynağı da damarların yaygın sertliği ve aterosklerozdur. Bu durumda özellikle küçük damarlarda kan burada aniden pıhtılaşıp, emboli oluşturabilir. Bu hastalarda genellikle kalp yetmezliği, vucütta su eksikliği, kan hücrelerinde artışla seyreden polistemi ve travma ve kazalar sorumludur. Bu durum genellikle kronik olduğu için diğer akut emboliler gibi çok ciddişikayetleri olmayabilir.
Diğer bir emboli nedeni de doktorların yaptığı işlemler sonucu ortaya çıkabilir. Örneğin damar veya kalp içinde kullanılan kateterler, anjiyo malzemeleri, damar içi ilaçlar... gibi durumlar da emboli yaşanabilir.
Ayrıca kesici, delici alet yaralanmaları, kurşun, bıçak... gibi damar bütünlüğünü bozan silahlar da akut emboli yapabilir.
Ayrıca VURGUN ismiyle anılan HAVA embolileri de damar içindeki kan akımını bozup emboli şikayetleri yapar.
Ayrıca özellikle medyada çok duyulan ve özellikle kilolu hastaların ameliyatlarında görülebilen YAĞ parçaları embolileri de mevcuttur.
EMBOLİ YANİ KANIN ANİDEN KESİLMESİ NİYE BU KADAR ÖNEMLİ?
Çok önemli hatta hayati bir durum. Bir insanın başına gelebilecek en önemli hastalıklardan biridir ve ani bir durum olduğu için her geçen dakika işler daha da kötüleşir.
Bunun nedeni vücudu oluşturan hücrelerimizin oksijene olan ihtiyacıdır. Bazı hücreler oksijensizliğe çok duyarlı, bazıları ise daha az duyarlıdır. Örneğin en duyarlı olan hücreler beyin ve sinir hücreleridir, dakikalar içinde hücreler oksijensiz kalınca bozulur ve ölür. Bacak veya kollarımızdaki hücreler ise oksijensizliğe dolayısıyla kansızlığa 4-6 saat dayanabilir. Bu süreden sonra hücreler ve dokular geri dönüşemeyecek ölçüde harap olur ve bir anlamda ölür.
AKUT BACAK İSKEMİSİ DURUMUNDA TANI VE KLİNİK
Akut bacak iskemisi yani bacağın kan damarının ani tıkanmasında bacaktaki dokuların ve hücrelerin yaşamları tehidt altındadır. Daha önce ciddi bir şikayeti olmayan bacakta ani bir şikayet başlar. Şikayetin ve bulguların ciddiyeti bazı durumlara göre değişir, yani her hastada aynı bulgu ve şikayetler oluşmaz. Şikayet ve kliniği etkileyen durumlar:
-
Emboli olan damarın yeri
-
Bu damarda daha önceden oluşmuş kollateral varlığı
-
Kalp performansı, kalp yetmezliğinin varlığı
Ani bacak damarı embolisinde klinik olarak görülen bulgular:
-
Şiddetli, bıçak saplanır tarzda ağrı
-
Bacakta kuvvet ve hareket kaybı, felç gibi hissetme
-
Derideki hislerde değişiklik
-
Ayakta nabızlarda kayıp ve nabız yokluğu
-
Deri renginde solukluk ve beyazlama
Hastaya tanı koymak için yukarıdaki bulgular yanında aşağıdaki durumların bazılarının olması da teşhisi kesinleştirir:
-
Ani başlayan veya ani kötüleşen şikayetler başladığında
-
Hastada emboli yaratacak odak varsa (kalpte ritm bozukluğu, atriayal fibrilasyon AF; hastada kardiyomiyopati varlığı; kalpte anevrizma varlığı; aort veya dallarında kireçlenme, plak ve/veya anevrizma varlığı)
-
Hastada daha öncede var olan kladikasyo (yürürken artan, dinlenince geçen bacak baldır ağrısı) varlığı
-
Tüm bu şikayetlerin genel olarak bu şikayetlerin OLMAMASI ve kan dolaşımının İYİ olması
Atar damar embolileri TİPİK olarak damarının iç çapının (lümen) azalmaya başladığı ÇATALLANMA yani DAMARIN İKİYE AYRILDIĞI (BİFURKASYON) bölgelerde olmaktadır. Aort damarının karın aşağı bölgesinde 2 ye ayrıldığı bölge biraz özel olarak değerlendirilir çünkü buraya yerleşen emboli her iki bacağı da etkiler. Burada oluşan emboli bacaklarda güç kaybı hatta felç bulgularına kadar gider.
Sonuçta tıkanan damarın alt bölgesinde kansızlık oluşur ve pıhtı buralara kadar uzanmaya eğilimlidir. Bu nedenle hastaya kan sulandırıcı verilir ki oluşan pıhtı daha da büyümesin ve alt damarlar, kılcal damarlar, parmak damarları tıkanmasın diye hastaya hızlıca kan sulandırıcı yani antikoagulasyon başlanır.
HASTA MUAYAENESİNDE NELER VAR?
Hastanın etkilenen bacağında (diğer bacak NORMALDİR)
-
nabız yoktur veya çok çok hafiftir
-
Derideki hisler değişiktir. Hastada şeker hastalığı varsa ciltte zaten daha önce var olan his değişikliği olmuştur ve bulgular değişir.
-
Felç veya hareket kaybı vardır. Diğer bacağa göre emboli olan bacakta ayak parmaklarında hareket kaybı azalmıştır.
-
Soğuktur
-
Renk soluk ve beyazdır, daha sonra morlaşma başlar
-
Kapiller dönüş yavaştır (doktor eliyle hastanın etkilenen bacağındaki parmağı derisine bastırır, bastırma ile cilt soluklaşır ve elini çektiğinde tekrar rengin pembeleşmesi normal bacağında göre daha uzun sürer).
Ani kansızlık sonucu kaslardaki hücreler şişmeye başlar, çok geçmeden kasta yumuşama ortaya çıkar, sonra kasta elastikiyet azalır, durum kötüleştikçe kas sertleşir işte KASTAKİ SERTLEŞME kas hücrelerin bozulmalarında artışı göstermektedir ve ciddi bir KÖTÜ SON beliritisidir. Bu esnada ameliyat veya diğer tekniklerle kan akımı TEKRAR SAĞLANSA bile kasta hasar ortaya çıkabliir ayrıca kas hücreleri içinde bulunan POTASYUM, hücre hasarı sonucu açığa çıkar ve hastanın kanında potasyum yükselir. Bu potasyum yükselmesi İNSÜLİN +GLİKOZ ilaçları ile azaltılabilir veya hastaya DİYALİZ gerekebilir.
ANİ DAMAR TIKANMASI HASTALIĞI HANGİ DİĞER HASTALIKLARLA KARIŞABİLİR?
-
Atar damara travma, kaza
-
Damarda kasılma ve spazm
-
Damar iltihabı (vaskülit, arterit)
-
Kan pıhtılaşmada artışla seyreden hastalıklar
-
Kompartman hastalıkları
-
Damar yırtılmaları ve diseksiyon
-
Diz arkası damarda kistler (popliteal kist)
-
Kalp kasılma gücünde azalma ve kalp yetmezliği
-
Akut derin ven trombozu (akut DVT)
-
Akut baskılı (kompressiv) periferik nöropati yani sinir iltihabı. Bu hastalıkta cilt sıcaklığı normal hatta normalin biraz üstü de olabilir)
TANI/TEŞHİS
Genellikle muayene ve hasta hikayesi yeterlidir ama şüphe durumunda DOPLER ve KLASİK ANJİYOGRAFİ, DSA, BT ANJİYO veya MR ANJİYO yapılmalıdır.
TEDAVİ
Tanı konduktan sonra en hızlı şeiklde AMELİYAT veya ANJİYO İLE DAMAR TRAŞLAMA veya her ikisi birden kullanılan HİBRİD yöntemler kullanılmalıdır.
Yukardaki gazete haberin ayrıntısı aşağıdadır veya habere ulaşmak için lütfen TIKLAYINIZ.
Bacaktan kalbe yaşam damarı
Kalp krizi geçiren Bekir Oğul’un 4 sorunlu damarından biri by-pass yapılamayacak derecede tıkalıydı. Doktorlar tıkalı damarı çıkardı, yerine bacaktan damar aldı ve yeni damara by-pass yaptı.
KALP krizi geçiren ve ambulansla Bakırköy Sadi Konuk Araştırma ve Eğitim Hastanesi Acil Servisi’ne götürülen 50 yaşındaki Bekir Oğul’a yapılan anjiyografide 4 damarda tıkanıklık saptandı. Damarlardan biri, by-pass edilemeyecek kadar tıkalıydı. Birkaç cerrah “by-pass olamazsın” dedi. Tek çare tıkalı ana damardan kurtulup yerine sağlam damar koyduktan sonra by-pass yapılmasıydı.
Hayati risk vardı
Bakırköy Sadi Konuk Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Klinik Şefi Doç. Dr. Ahmet Akgül, “By-pass yapabilmek için, tıkalı damarın hemen arkasındaki bölümün temiz olması gerekiyor. Halbuki Bekir Bey’de hiç temiz yer kalmamıştı. Bu nedenle oraya yeni damar yolu (by-pass) yapılması olanaksızdı. By-pass yapılmazsa da hayati riski vardı” dedi.
Damar yerinden söküldü
Akgül hastayı ameliyata aldı. Önce tamamen tıkalı damar yerinden söküldü. Bacaktan alınan damar, kalp damarı şekline getirilerek sökülen damarının yerine konuldu. Göğüsten alınan, by-pass amaçlı damar ise yeni kalp damarının üzerine dikildi. Diğer 3 damar normal şekilde by-pass edildi. Böylece hastanın hayatı kurtuldu.
Damar, Damar Tıkanıklığı ve Yetmezliği ve Damar Hastalıkları ve Tedavileri için ayrıntılı bilgiye ulaşmak için lütfen tıklayınız
Damar hastalığı ve "tedavisi yok, bu hastalıkla yaşamaya alış, bu bacak kesilir" denilen hastaların tedavi sonrası yorumlarını okumak için lütfen tıklayınız
Prof. Dr. Ahmet AKGÜL'ün özgeçmişine ulaşmak için lütfen tıklayınız
İletişim ve Randevu için lütfen tıklayınız