COVİD-19 HASTALIĞINA BAĞLI AKCİĞER YETMEZLİĞİNDE EKMO (VÜCUT DIŞINDA KAN OKSİJENLENDİRME) TEDAVİSİ
Koronavirüsler, tek zincirli, zoonoz RNA virüsleridir. Daha önce 2003 yılında ortaya çıkan koronavirüs, solunum şikayetlerine neden olduğundan SARS-CoV olarak adlandırılmıştır. Birçok ülkeye yayılarak 8.000'den fazla kişiye bulaşmış ve 774 ölüme neden olmuştur. Bundan dokuz yıl sonra Ortadoğu’da ortaya çıkan ve develerden insanlara bulaştığı bilinen koronavirüs, MERS-CoV olarak adlandırılmıştır. 2019 yılının Mart ayında Çin’de ortaya çıkan beta-coronavirüs ise Covid-19 olarak adlandırılmaktadır. Dünya genelinde binlerce insanın ölümüne neden olan virüsün ölüm hızı %2 olarak seyretmektedir. Covid-19 enfeksiyonunun özellikle yaşlı bireylerde ve kronik hastalığı olanlarda daha ağır seyrettiği bilinmektedir. İnsanlarda ağır solunum yolu enfeksiyonuna, solunum yetmezliğine, septik şok ve çoklu organ yetmezliklerine neden olabilmektedir. Bu virüsle enfekte olan bireylerin çoğu hastalığı hafif veya komplikasyonsuz geçirirken, yaklaşık %14'ü hastaneye yatış ve oksijen desteği, %5'i yoğun bakım ünitesinde kritik bakım ihtiyacı duymaktadır.
Covid-19 hastalığında her türlü virüs öldürücü tedaviye rağmen yoğun bakıma yatan ve akciğer yetmezliğine giren hastalarda tedaviye yardımcı olmak amacıyla EKMO tedavisi uygulanmaya başladı.
41 yaşındaki erkek hasta halsizlik şikayetiyle acil servise geldikten sonra akciğer tomografisi çekildi. Akciğerlerinde virüse bağlı zatürre bulguları üzerine hastaneye yatırıldı. Daha önce hipertansiyon ve şeker hastalığı da olan hastada daha sonra ateş şikayeti de başladı. Bu arada kanında oksijen seviyesi de düşmüş ve hastanın burnundan oksijen tedavisi başlandı. Hasta korona virüs ilaçları kullanmaya devam etmesine rağmen hastaneye yatışının 4. günü nefes darlığı ve hızlı soluk alıp verme şikayetleri başladı. Kan oksijen düzeyinde ciddi düşüklük olunca yoğun bakıma alınıp solunum cihazına bağlandı. Hastaya virüse bağlı ARDS (Acute Respiratory Distress Syndrome, Acil Solunum Yetmezliği Hastalığı) tanısı kondu. Solunum cihazının desteğine ve virüs tedavisine rağmen hastanın kanında yeterli oksijen olmadığı için hastaya EKMO cihazı takıldı.
Uygulamayı başlatan Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Kliniği’nin Kurucu Klinik Şefi ve aynı zamanda İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ahmet Akgül ile konu hakkında görüşüldü:
-EKMO nedir?
Ekstrakorporal membran oksijenizasyonu (ECMO) hayatı tehdit eden kalp ve akciğer yetmezliği durumlarında, bu organların görevini yapan bir tıbbi cihaz ile hastanın hayatta kalmasını sağlama işlemidir.
-Niye yapılır?
Akciğer yetmezliğinde kan içinde yeterli oksijen bulunmaz, bu durumda vücudun tüm dokuları, ihtiyacı olan oksijeni alamaz. Bu durumda dokular, organlar ve sonuçta tüm sistemde bozulma gerçekleşir ve hasta kaybedilir. Kalp yetmezliğinde de akciğerler çalışsa bile, kana oksijen geçse bile yeterli kan dolaşımı olmadığı için yine dokulara ve organlara yeterli kan ve dolayısıyla oksijen gidemez ve sonuç yine aynı olur. Yani temel amaç oksijenin yeterli bir şekilde kana alınması ve oksijenlenmiş kanın yeterli dolaşımla dokulara ve organlara ulaşmasıdır. İşte kalp ve/veya akciğer kendi görevini yapamıyorsa EKMO tedavisi yardımcı bir destek olarak hastaya uygulanmaktadır.
- Nasıl yapılır?
Bu işlemde kan vücudun dışına alınır ve oksijenlenip tekrar vücuda verilir. Kanın vücut dışına alınması için tıbbi kanüller yani bir anlamda “borular” kullanılır. Bu “borular” hastanın toplar damarlarının içine sokulur ve vakum etkisiyle kan boruların içine alınır ve oksijenlenme cihazından geçirilirken kan içindeki oksijen miktarı artar. Sonra bu oksijenlenmiş kan, başka bir toplar damardan tekrar vücuda verilir. Aslında kalp ameliyatlarında kullandığımız Kardiyopulmoner Bypass Cihazına benzer yani kalp ameliyatlarında kalp ve akciğer durdurulduğu zaman solunum ve dolaşımın sağlandığı yapay sistemler gibidir.
- EKMO tedavisi hangi hastalıklarda yapılabilir?
Öncelikle şunu belirtmeliyim ki EKMO tedavisi ile hasta ve doktor zaman kazanır. Yani akciğer ve/veya kalp yetmezliğine bağlı ölüm riski çok arttığı zaman, hastaya yapılan asıl tedavinin etkisini göstermesi için zaman gerekebilir. Bu zaman sırasında tedavi akciğer veya kalpteki esas sorunu çözecektir ama yetmezlik o kadar fazladır ki hastanın kanının oksijen taşıma kapasitesi neredeyse hiç olmadığından bu zaman yoktur ve hasta kaybedilir. İşte EKMO ile hastaya o zaman kazandırılır ve hasta hayata tutunur ve bu arada esas tedavi ile hasta iyileşmeye başlar. Yani sonuç olarak EKMO ile hastanın hayatı kurtarılabilir ama esas hastalığı iyileştirilemez yalnızca esas hastalığının ana tedavi ile yapılması için zaman kazandırılır.
Hangi hastalarda kullanılır sorunsun cevabına gelince de:
Kalp hastalığı için örnek vermek gerekirse: bazı gebeliklerde doğum sonrası kalp yetmezliği gelişir ve bu geçici bir durumdur ama destek olunmazsa anne kaybedilebilir, işte bu durumda o hayati zaman EKMO ile kazandırılır. Diğer bir örnek kalbe mikrop bulaşması yani “miyokardit” hastalıklarıdır. Bulaşan mikrobun mikrop öldürücü tedaviye cevap vermesi için zaman lazım ama kalp kası mikropla o kadar bozulur ki dolaşım durma noktasına gelir, işte bu arada bize zaman gerekir ve EKMO takılır. İşte korona virüs de kalbi tuttuğu zaman bu şekilde davranır.
Akciğer hastalıklarına örnek vermek gerekirse; ARDS hastalıkları söylenebilir. Yani herhangi bir nedene bağlı akciğer dokusu bozulmuş ise artık o akciğere giren oksijen, olması gerektiği gibi kana ulaşamamaktadır. Çünkü geçişi sağlayacak olan dokumuz artık bozulmuştur ve o bölgede istenmeyen sıvılar birikmeye başlamıştır. Yani oksijen kana geçememekte dolayısı ile dokular ve sonuçta hasta hayatını kaybetmektedir. İşte korona virüs hastalığı da bu şekilde hastanın akciğerini bozmaktadır. Bu durumlarda da EKMO kullanılabilir. Fakat şunu da belirtmeliyim ki diğer ARDS yapan nedenlerin aksine Covid-19 da kanda ve akciğerde çok ciddi şekilde vücudumuzdan salınan savunma hücreleri ve enzimleri oluşmaktadır. Bu duruma “sitokin fırtınası” denir. Bu durumda EKMO her zaman yeteri kadar zaman kazandırmayabilir, bunun için de EKMO yaparken farklı olarak sitokinleri yani vücudun savunma amaçlı ürettiği ama çok olduğu için kendimize de zarar verdiği sistemi azaltmak için kana filtre uygulamak da gerekir. Ayrıca EKMO tedavisi başlanacaksa Covid-19 da, diğer hastalıkların aksine daha erken yapılması gerekmektedir. Başarılı olmak için korona virüse bağlı yaygın organ hasarının başlamamış olması gerekir.
Kalp Hastalıkları ve Tedavileri için ayrıntılı bilgiye ulaşmak için lütfen tıklayınız
Covid-19 hastalığında Kalp ve Damar Hastalıkları için yazdığım kitabı da (TIBBİ TERİMLERLE YAZILI) okumak için TIKLAYINIZ.
Aşağıda renkli yazılmış gazete haberinden sonra yazımızı okumaya devam edebilirsiniz, ayrıca gazete haberin orijanilini okumak isterseniz TIKLAYINIZ.
Prof. Dr. Ahmet Akgül: Corona damarları da hedef alıyor
Prof. Dr. Ahmet Akgül, dünyada şimdiye kadar yayımlanmış 3 ameliyattan birine imza attı. Kalp ve Damar Cerrahı Prof. Dr. Akgül, bir COVID-19 hastasına aort yırtılması ameliyatı yaparak bir kez daha ilklerle literatüre geçti. Prof. Dr. Akgül'ün ameliyatı, Annals of Thoracic Surgery dergisinde yer aldı. Prof. Dr. Akgül, corona virüsünün asıl hedefinin sanıldığı gibi yalnızca akciğer değil damarlar olduğunu vurguladı ve tedavide kan sulandırıcıların önemini anlattı.
İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanı, Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Akgül, Temmuz ayında gerçekleştirdiği bir ameliyat ile önemli bir başarıya imza attı. Prof. Dr. Akgül’ün bu operasyonu ve corona virüsünün damarlarda yol açtığı tahribatı ile ilgili çalışması, dünyanın en önemli kalp ve damar cerrahisi dergisi olan Annals of Thoracic Surgery’de yer alarak tıp literatürüne geçti.
DÜNYADA SADECE 3 HASTAYA YAPILDI
Prof. Dr. Akgül, COVID-19 hastalarında virüs bulaşmış Aort Diseksiyonu (kalpten çıkan ana damar olan aort damarının yırtılması) ameliyatının, dünyada şimdiye kadar sadece 3 hastada gerçekleştirildiğini vurguladı. Prof. Dr. Akgül, virüsün damar içi ve duvarında yaptığı hasarı bizzat dokunarak, görerek ve ameliyat ederek kazandığı bilgilerin tıp literatürüne aktarılmasını sağladıklarını söyledi.
Prof. Dr. Akgül bu önemli ameliyatı, kendisini yetiştiren hocaları Prof. Dr. Oğuz Taşdemir ve Prof. Dr. Michael E. DeBakey'e ithaf ettiğini de sözlerine ekledi.
COVID HEM DAMARI HEM DE DAMARI BESLEYEN DAMARI BOZAR
“COVID-19 hastalığının ilk günlerinde, herkesin gözü akciğerlerde iken bile bu hastalığın asıl hedeflerinin başında damarların olduğunu söylemiştim.” diyen Prof. Dr. Akgül, virüsün damarlara olan etkisini şöyle anlattı:
COVID-19 hastalığının en önemli özelliklerinden biri damar üzerine olan negatif etkileridir. Damar duvarında iltihap yaparken aynı zamanda damar içinde de pıhtı oluşturmaktadır.
Corona virüsü, akciğerde bile hava keseciklerini saran çok ince damarcıkları hedefleyip, o damarları tıkayıp akciğer hastalıklarının artmasına neden olmaktadır.
COVID yalnızca damarı tutmaz; çok ilginç bir şekilde damarı besleyen damarı da tutmaktadır. Damarı besleyen damar, damar duvarını besleyen ve ismi ‘vazo vazoruma’ denen, çok ince damarcıklardır. COVID-19 hastalarında bu damarlar pıhtı ile tıkanır ve böylece beslediği damarın duvarı bozulur. Damarın içini döşeyen ‘endotel’ denen hücrelerde de iltihap olduğundan, damar yapısı hem içten hem de dıştan bozulur.
“EN ÖNEMLİ İLAÇ KAN SULANDIRICIDIR”
Corona virüsü tedavisinde kan sulandırıcı ilaçların önemine vurgu yapan Prof. Dr. Akgül, sözlerine şöyle devam etti:
Bu nedenle bana göre şimdiye kadar COVID-19 tedavisinde en önemli ilaç kan sulandırıcı ilaçlardır, çünkü pıhtılaşmayı önler. Hastada pıhtı olmasa bile corona virüsü bulaşmış ise pıhtı riski çok artmıştır ve kan sulandırıcı ilaç alması gerekmektedir.
Annals of Thoracic Surgery dergisinde de yazdığım gibi kan sulandırıcı bu hastalara başlanmalıdır.
Türkiye'de de hastalarda tanı alınca kan sulandırıcı ilaçlar başlanmaktadır.