ALTERNATİF TIP VE ALTERNATİF SAĞLIK
"Doktora gittim ama tedavi olamadım, şikayetlerim geçmedi" işte tüm bu tartışma ve gürültünün ana çıkış fikri.
-Peki şimdi ne olacak?
- Şurada bir tedavi yapılıyormuş, onu deneyeceğim
Buraya kadar ki konuşmaların çoğu sağlık profesyonelleri olmayan kişilerce yapılıyor, tabiri caiz ise "halk" tarafından. Oysa bu grubun içinde doktorlar, hemşireler bile var.
Peki, diğer tarafta yapılan konuşma nedir? Yani sağlık sunucusu görevini yapan, hastaneler, üniversiteler, doktorlar neler diyor?
- Alternatif Tıp mı olur?
- Bilimsel kanıtları olmayan tedavi mi olur?
- Tedavilerin en az 10 senelik sonuçlarını görmemiz lazım
- Şarlatanlık bunlar
- Sağlığın alternatifi mi olur?
"Alternatif" kelimesini Türk Dil Kurumu birkaç kelimeyle açıklıyor: seçenek, değişik, farklı, karşı ve dalgalı (fizik dalında). Toplumumuz ise, "biri yerine diğeri" olarak algılıyor.
Aslında alternatif demek, zaten süreğen ve kullanımda olan bir sistemde değişiklik yapma anlamına gelir. O zaman işte durum biraz değişir.
Binlerce yıldır var olan "gözleme dayalı tıp" yani yaygın kullanımla "alternatif tıp", şu andaki "modern tıp" ın alternatifi olması mantıksız geliyor. Bu durumda modern tıp, alternatif tıbbın alternatifi oluyor. Ne de olsa modern tıp, alternatif tıbba göre çok yeni.
O zaman bu kavram kargaşasını kaldırmak lazım. Kaldırıldı da. Alternatif yerine "tamamlayıcı" geldi ki bence bu da yetersiz ve zorlama bir kelime.
Peki ne diyelim?
Yalnızca "tıp".
Çünkü, aslında "çünkü" sü yok, gerçek var: sağlık ve tıp zaten bir bütün. Peki bu tartışma niye? Modern tıp mı, tamamlayıcı tıp mı?
Sorun olarak gösterilen en önemli konu: bilimsel yayınlar.
Yani tamamlayıcı tıp uygulamasında yeteri kadar bilimsel yayın yok, metodoloji yok, uzun yıllar takipler yok, veri yok; oysa modern tıpta bunlar var, o yüzden "bilimsel" olan modern tıp ve diğer tüm uygulamalar şarlatanlık olarak kabul edilmiş ve edile geliyor.
Bilimsel yayınlar konusunda birçok il ve ülkede dersler veren, hem Editör hem de Yayıncı olarak yetkinliğim olmasına rağmen bu konuda bir açıklama yapmadan yalnızca bir konuya değineceğim:
Tıp ve sağlık alanında tedavilerde esas olan 2 sistem var:
- Kanıta dayalı tıp
- Gözleme dayalı tıp
Kanıta dayatılan tıp, işte bildiğimiz bu bilimsel yayınlar içinde basılan ve tıp literatürünü oluşturan işlemlerdir. Bir metodoloji uygulanır, birçok hasta ve/veya kontrol grupları oluşturulur, bir ilaç/malzeme/ameliyat tekniği uygulanır ve uygulanmayanlarla karşılaştırılır ve yayın yapılır. İşte bu yayın o kullanılan tedavi yöntemi için "kanıta dayalı tedavi" özelliğinin kazanılmasını sağlar. Yani makale basıldıktan sonra o tedavinin o dönem için uygun bir tedavi seçeneği olduğu bir nevi ispatlanmıştır. Daha sonra başka bir makale, bu tedaviye tam da karşı bir yayın da yapabilir. O zaman tedavi konularında akademik camia ikiye bölünür. Peki o anda karar neye göre verilir?
İşte o zaman "gözleme veya kültüre dayalı tıp" gündeme gelir.
"Bu konuda şöyle makale var, böyle de var, ama benim tecrübem şu yönde" der doktor ve kendi tecrübesine dayalı tedavi yapar. Zamanla bu tedavi o kurumun veya o kliniğin kültürü olur ve o hastalar o kültürle tedavi edilir. Yani modern tıbbın içinde de yer alan ayrışmalar ve kültürel tedaviler vardır, gözleme dayalı işlemler vardır.
İşte özellikle doğu tıbbı, ki bu ifade de yanlış, tıp evrenseldir, bu "gözleme dayalı tıp" konusunu binlerce yıldır uygulamakta ve makale yazmadan yalnızca kültürel olarak ustadan çırağa geçmekte ve günümüze gelmektedir. Peki sorun ne?
Modern tıpta makale var, tamamlayıcı da yok (ya da yoktu). İlki kanıta dayanıyor, ikincisi gözleme.
Artık bunlar değişmedi mi?
Hala mı ayırmak için mücadele edelim?
Ben, modern tıbbın içinde yetişen bir kalp ve damar cerrahı uzmanı olarak artık tıp ve sağlık kavramını kendi içinde ayırmıyorum. Alternatif, geleneksel, tamamlayıcı diye. Hastamın sağlığı ve şifası için güvendiğim her yöntemi kullanırım.
Her sağlık sunucusunun kendi ihtisas dalı içinde ter tip tedaviyi bilmesi ve gereğinde bizzat kendisinin uygulaması gerekir. İşte gerçek sağlık sunucularının yani doktorların bazıları alternatif diye, geleneksel diye bu tedavi tekniklerini öğrenmemesi ve/veya uygulamaması yeni sektörler oluşturmuş, tıbbiye nin "t"sinden anlamayanlar, umut vaat ederek bu tedavileri sunmaya başlamıştır.
Bu nedenle "şarlatanlar" ortaya çıkmıştır, çünkü biliriz ki, her boşluk dolmaya mahkumdur.
GELENEKSEL VE TAMAMLAYICI TIP UYGULAMALARI (GETAT)
Geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları (GETAT), hem dünyadaki pek çok ülkede hem de Türkiye’de modern tıp uygulamaları ile birlikte kullanılmaktadır. Son yıllarda sağlık politikalarının odak noktalarından biri olan GETAT, bu yönde atılan adımlarla hukuki bir çerçeve kazanarak formal bir kapsama bürünmüştür.
Dünya üzerinde GETAT; akupunktur, homeopati, ozon tedavisi, oksijen tedavisi, mezoterapi, masaj, hipnoz, ayurveda, aromaterapi, yoga, kriyoterapi, meditasyon, osteopati, reflekseloji, kaplıca tedavisi, termal tedavi, SPA tedavisi, hidroterapi, müzikoterapi, plates gibi çeşitli yöntemle uygulanmaktadır.
Genel olarak GETAT uygulamaları beş ana grupta toplanmaktadır:
1. Eski/Geleneksel Tıbbi Sistemler: Geleneksel Çin Tıbbı “qi” veya hayati enerji dengesini vurgulamaktadır. Bu sistem içerisinde hastalık, hayati enerji dengesi veya çeşitli organ sistemleri dengesinde bir rahatsızlık olarak tanımlanmaktadır. Geleneksel Çin tıbbı, Ayurveda tıbbı, homeopati ve naturopatiyi içerir.
2. Zihin‐ Beden Müdahaleleri: Bu yöntemler zihnin fiziksel sağlığı etkileme yeteneğini geliştirmek için kullanılan stratejilerdir. Meditasyon, hipnoz, yoga, müzik terapisi örnek olarak verilebilir.
3. Biyolojik Temelli Tedaviler: Bu tedaviler doğadaki otlar, yiyecekler, vitaminler ve diğer diyet takviyelerini içermektedir. Bazı bitkisel ürünler yan etkiler ve kalite açısından test edilmiştir.
4. Manipülatif ve Fiziksel Temelli Terapiler: Bu yöntemler vücudun bir veya daha fazla bölümünün manipülasyonuna ve / veya hareketine dayanmaktadır. Bu yöntem ağrı, stres ve kaygı ve genel iyilik halini geliştirmek için kullanılabilir. Refleksoloji, terapötik masaj örnek olarak verilebilir.
5. Enerji terapiler: Bu tedaviler hem vücuttaki hem de dış kaynaklardaki enerjiye odaklanır. Enerji tedavisinin amacı, hastadaki enerji akışını dengelemektir. Reiki, qi gong örnek olarak verilebilir.
2014 yılında yayınlanan 29158 sayılı Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği ile Türkiye’de uygulanmasına izin verilen GETAT yöntemleri akupunktur, apiterapi, hipnoz, fitoterapi, ozon uygulaması, osteopati, sülük uygulaması, homeopati, kayropraktik, kupa uygulaması, larva uygulaması, mezoterapi, proloterapi, refleksoloji ve müzikterapi olarak sıralanmaktadır.
Akupunktur, mezoterapi, kupa uygulaması ve ozon uygulaması yaygın olarak kullanılan GETAT yöntemleridir. Geleneksel Çin tıbbının bir uygulaması olan akupunktur, belirtilen akupunktur noktaları boyunca ince iğneler yerleştirilmesi ile uygulanan bir tekniktir. Latince kökenli iğne anlamına gelen “acus” ile dikmek anlamına gelen “pungere” kelimelerinin bir araya gelmesi ile ifade edilir. İğneler yerleştirildikten sonra vücudun “hayati enerjilerini” yeniden düzenlemek için manuel iğneleme, elektriksel stimülasyon (elektroakupunktur), ısı (yakma), basınç (akupressür) veya lazer enerjisi ile manipüle edilir.
Mezoterapi ise, bitki ekstreleri, homeopatikler, vitaminler ya da bazı ilaçların problemli bölgelere enjeksiyon yöntemiyle verilmesi işlemidir. Mezoterapi hem kozmetik hem medikal amaçlı uygulanmaktadır. Sıklıkla cilt gençleştirme, bölgesel zayıflama ve selülit tedavisinde kullanılmakla birlikte romatoit artrit, depresyon, saç kaybı gibi tıbbi rahatsızlıklarda da kullanılmaktadır.
OZON: Keskin bir kokuya sahip, havadan daha ağır ve renksiz bir gaz olan ozon, üç oksijen atomundan oluşmaktadır. Medikal ozonun verileceği doz, hastanın durumu ve tıbbi durumuna göre belirlenir. Ozon terapi, geleneksel tıbbi tedavi yöntemlerinin aksine, oldukça ekonomiktir, hem tıbbi maliyetlerde hem de yan etkilerde belirgin bir azalma yol açabilir.
Kan dolaşımını arttırmak için bölgesel vakum oluşturmaya dayalı yönteme ise kuru kupa terapisi denir. Bazı rahatsızlıkların önlenmesi ve giderilmesi amacıyla belli vücut noktalarında bölgesel vakum yaparak ve yüzeysel deri kesikleri oluşturarak kanın alındığı uygulama yöntemine ise yaş kupa terapisi (hacamat) denir. Yaş kupa tedavisi özellikle sırt bölgesinde belli noktalara uygulanmakla birlikte, patolojinin olduğu ya da yakın bölgelere de uygulanabilir. Ağrılı durumlarda, hipertansiyonda, Herpes Zoster, romatizmal hastalıklar, migren, astım gibi birçok hastalıklarda uygulanabilmektedir.
GETAT için orta yaşlı ve yaşlı bireyler tarafından oluşturulduğu; bazılarının sağlığını iyileştirmeyi, bazılarının ise sağlık koşullarından dolayı kendi sağlıklarına yatırım yapmayı gerekli bulduğu görülmektedir. Bununla birlikte çocuklarda da tamamlayıcı sağlık yaklaşımları oldukça sık uygulanmaktadır. Ancak bu yöntemlerin çocuklarda kullanımı artmasına karşın bilimsel kanıt temelli çalışmalar yeterli düzeyde değildir.
2019 yılında yürürlüğe giren Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamalarının Klinik Araştırmaları Hakkında Yönetmelik taraf olunan uluslararası anlaşmalar ile iyi klinik uygulamaları çerçevesinde, geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları alanlarında insanlar üzerinde bilimsel araştırma yapılmasına ve gönüllülerin haklarının korunmasına dair usul ve esaslar düzenlenmiştir.